Fauna i flora Antarktydy

„Pod względem zoogeograficznym Antarktyda należy do krainy antarktycznej.” (1,2) Z uwagi na fakt, że jest ona kontynentem pustynnym, nie dziwi, że zamieszkuje ją niewiele gatunków zwierząt. Poza przywiezionymi z ludźmi psami i kotami, w całej Antarktyce nie występują żadne z rodzimych ssaków. Jest ona jedynym kontynentem, na którym nie odnotowano obecności mrówek. Na Antarktydzie regularnie gniazduje natomiast kilkanaście gatunków ptaków (2) (13 w rejonie stacji „Arctowski”) (7): mewy, wydrzyki warcabniki, pingwiny (maskowy, białobrewy, królewski, antarktyczny, skocz, pingwin cesarski, pingwin Adeli), albatrosy (wędrowny i czarnobrewy), petrele (śnieżny i arktyczny). Występuje także 5 gatunków fok – krabojad, lampart morski, słoń morski, Rossa i Wedella. (7) Te ostatnie były jednym z pierwszych gatunków zwierząt antarktycznych objętym badaniami. Jako jedne z niewielu żyją na Antarktydzie cały rok.

pingwiny-antarktyda

Foki są ssakami szczególnie dobrze przystosowanymi do życia w surowym antarktycznym klimacie i do przebywania w zimnych wodach tego obszaru. Ich krew jest bogata w tlen, dzięki czemu mogą wstrzymać oddech nawet na ponad godzinę, co ułatwia im poszukiwanie skorupiaków, którymi się zazwyczaj żywią. Należy jednak zaznaczyć, że lamparty morskie, poza krylem polują na pingwiny, uchatki, inne foki, a czasami nawet atakują ludzi. Obok orek są więc „kluczowymi drapieżnikami ze szczytu arktycznej sieci troficznej.” (7)

Jeszcze jednym gatunkiem ssaków żyjących na Antarktydzie i w obszarze Antarktyki jest uchatka antarktyczna. Innymi – typowo morskimi – ssakami są wieloryby i delfiny. W wodach Antarktyki żyje ich ok. 20 gatunków, a ich liczebność jest tak wysoka, że według szacunków naukowców „ponad 50% biomasy wszystkich morskich ssaków znajduje się właśnie tu” (7), mimo że w XX wieku ich populacja w wyniku masowych polowań znacznie spadła. Obecnie wśród wielorybów najczęściej spotykanymi są humbaki i antarktyczne płetwale karłowate („balanoptera bonaerensis”). Z delfinów szczególnie często spotyka się żyjące w stadach orki, żywiące się rybami (których w wodach Antarktyki występuje wiele gatunków), fokami, a także o wiele większymi od nich waleniami. O ile lądy Antarktydy są niemal całkowicie pozbawione życia, o tyle w wodach ono tętni. Łańcuch pokarmowy jest w nich bardzo prosty. Upraszczając go jeszcze bardziej – algami żywią się niezliczone kryle. Te zaś stanowią podstawę pożywienia dla niemal wszystkich gatunków, od ryb począwszy. Ryby najchętniej są jedzone przez foki, pingwiny i uchatki, które nierzadko padają łupem lampartów morskich i orek. Nietrudno spotkać się z opiniami, według których łańcuch pokarmowy w wodach arktycznych jest tak odizolowany od reszty świata, a jednocześnie tak zrównoważony, że powinien być dla naukowców kluczem do uzdrowienia całej planety. (5)

lampart-antarktyda

Warto pamiętać, że w Oceanie Południowym występują nie tylko kryl, ryby, pingwiny foki i wieloryby. Na dnie wód antarktycznych żyją także „tysiące niezwykłych zwierząt bezkręgowych. Ponad połowa z nich to gatunki, które żyją jedynie w tym obszarze.” (7) Ten bogaty i różnorodny ekosystem zawdzięcza swoją wyjątkowość przede wszystkim pewnemu odizolowaniu spowodowanemu powstaniem prądu wokółantarktycznego. Zwierzęta żyjące w Oceanie Południowym nie mogły go opuścić, zaś gatunki z zewnątrz nie mogły się do jego wód przedostać. W wyniku tego bezkręgowce antarktyczne ewoluowały w dużym stopniu niezależnie od reszty świata. (7)

Klimat Antarktydy, a przede wszystkim wszechobecna pokrywa lodowa, nie sprzyjają rozwijaniu się roślinności, dlatego flora jest tam niezwykle uboga. Rośliny występują na terenach niepokrytych lodem, przede wszystkim w oazach, w których klimat lokalny jest łagodniejszy niż na otaczających je lodowcach. (1) Relatywnie najlepszymi terenami dla rozwoju antarktycznej roślinności są miejsca, na których przebywały kolonie pingwinów. Na terenach tych w wyniku mineralizacji guana pingwiniego powstały gleby fosforanowe . (7)

Na Antarktydzie rosną głównie mchy (ok. 100 gatunków), porosty (ok. 300 gatunków), grzyby oraz wątrobowce (ok. 25 gatunków). Poza tym występują tylko 2 gatunki zielnych roślin kwiatowych – śmiałek antarktyczny („Deschampsia antarctica”) i „Colobanthus” z rodziny goździkowatych. (2) W ekosystemie morskim – znacznie bardziej złożonym od lądowego – występują makroglony i fitoplankton będące pożywieniem dla zooplanktonu. (7)

Więcej gatunków roślinności występuje natomiast na wyspach Antarktyki – 66 gatunków roślin kwiatowych, glony naziemne, naśnieżne i słodkowodne. Liczniej niż na kontynencie reprezentowane są mchy i porosty. Zwarte zbiorowiska traw i półkrzewów poduszkowych tworzą tundrę subantarktyczną. (1)

 

(1) Encyklopedia.

(2) M. Doktor, S. Porębski, M. Theusner, K. Birkenmajer, Antarktyda. Polskie badania geologiczne na krańcach Ziemi.

(5) film John Welley, Antarktyka. Przygoda innej natury, Oxford 2011.

(7) http://www.arctowski.pl